ژیان ب ساناهیتر و خوشتره ژ به‌رێ، لێ ژ ئالیه‌كێ دى ڤه فشارێن ده‌روونى یێ لسه‌ر مرۆڤى پتر و مه‌زنتر لێهاتین! ئامرازێن زیره‌ك یێن په‌یوه‌ندى و گه‌هاندنێ دونیا كریه گونده‌ك د شاشه‌كا بچویك دا، قه‌بارێ وێ ته‌مه‌ت په‌حنیا ده‌ستێ مروڤى یه، لێ ئێدى ئه‌و شاشه ژى بوویه كێشه‌ك بۆ مرۆڤان! ته‌كنه‌لۆژیایێ ده‌م و رێك گه‌له‌ك كورت كرینه و به‌رژه‌وه‌ندیێن مرۆڤان پێكڤه گرێداینه، لێ د هه‌مان ده‌مدا هه‌ر وێ ته‌كنه‌لوژیایێ وه‌كریه كو ره‌نگه ل دوماهیا دونیایێ رویدانه‌ك یان كریزه‌ك چێببیت ل ڤیره كارتیكرنێ ل ده‌روونێ مه بكه‌ت! به‌رى نوكه هه‌مان رویدان و كریز ئه‌و كارتێكرنا هوسا یا مه‌زن وبه‌رفره‌هـ نه‌بوو! له‌وما ئه‌ز یێ ل وێ باوه‌ریێ كو "ئه‌ڤ سه‌رده‌مێ ئه‌م تێدا دژین سه‌رده‌مێ فشارێن ده‌روونى یه"
عه‌قلیه‌ت و ئه‌و ژێنگه‌ها ئه‌م تێدا ژیاین و دژین وه‌كریه ئه‌ڤ فشاره لسه‌ر مه پتر و دژوارتربن! ئه‌گه‌ر مرۆڤ ته‌ماشه‌ى ئاماران بكه‌ت و گوهێ خۆ بده‌ته ئاخفتن و دیوان و سوحبه‌ت و پۆست و كۆمێنت ولایڤێن مه دێ زانی ژبلى قه‌یرانا سیاسى و ئابورى قه‌یرانا ره‌شبینیێ ژى په‌یدابوویه! ب تایبه‌ت ل ده‌ف گه‌نجان، ب دیتنا من خرابترین قه‌یرانه! نیشانێن وێ (ره‌شبینى، بێزارى، تۆره‌یى، خه‌مۆكى، نه باوه‌رى ب چ تشت وچ كه‌سان، ترس ژ پاشه‌رۆژێ، هه‌ست نه‌كرن ب به‌رپرساتیێ، شكاندنا سیمبولا...هتد)، ژ ئه‌نجامێ ئه‌ڤان فشار و دیاردان ره‌نگه هه‌ر وه‌خته‌كێ رویدانێن ترسناك ژێ په‌یدا ببن! گه‌هشتیه وى راده‌ى مروڤ شه‌رم دكه‌ت به‌حس ل گه‌شبینیێ بكه‌ت! وه‌ختێ مروڤ دبێژیت انشا‌و الله دێ چێبیت! خه‌لگ ب گومان و ترانا به‌رسڤا مرۆڤى دده‌ن! هه‌تا كه‌سێن خودان ده‌ستهه‌لات وچ ئارێشه ژى نه‌بن وبارێ ئابۆریێ وان یێ باش ژى، نه دئارامن و گازندا پتر ژ كه‌سێن دى دكه‌ن!!
ئه‌رێ مرۆڤ چ بكه‌ت دناڤ ڤێ گۆما بێهیڤیبوونێ دا؟ چاوا خۆ ب هیڤیه‌كێ ڤه بگریت؟ چاوا واتایه‌كێ بده‌ینه ژیانا خۆ؟ ئه‌گه‌ر چ نه‌بیت لسه‌ر خاترا زاڕۆ و ده‌وروبه‌رێن خۆ! ئه‌وێن چاڤێ وان ل دێمێ مه و ل هیڤیا سوباهیه‌كا خوشتر! كیژ مرۆڤ به‌خته‌وه‌رترن وپتر دشێن گوهۆڕینا د ژیانا خۆدا بكه‌ن؟ مرۆڤێن ب هیڤى و گه‌شبین یان مرۆڤێن ره‌شبین و بێ ئومێد؟ ئه‌رێ ب هیڤیبوون یان بێ هیڤیبوون پتر (حاجة)ێ چێدكه‌ت؟ كیژ پتر مروڤى هاندده‌ت بۆ كاركرنێ؟ ئه‌رێ گه‌شبینى و ره‌شبینى تشته‌كێ (فطرية) دگه‌ل مرۆڤى یان مرۆڤ دشێت فێرببیت؟ ئه‌و چ فاكته‌ره‌ن مرۆڤى گه‌شبین یان ره‌شبین دكه‌ن؟
ب گشتى دو جۆره فاكته‌ر كارتێكرنێ ل مرۆڤى دكه‌ن كو ببیته كه‌سه‌كێ گه‌شبین یان ره‌شبین، فاكته‌رێن ده‌ره‌كى كو نه دگرێداینه ب مرۆڤى ڤه وه‌كى بارێ (سیاسى، ئابۆرى، جڤاكى، خزمه‌تگوزارى، ته‌كنه‌لۆژیا، كریزێن جودا جودا...هتد) و فاكته‌رێن ناڤخۆى (زاتى) كو ب مرۆڤى ڤه دگرێداینه وه‌كى (هشیاریا مرۆڤى، هزر و دیتنا مرۆڤى بۆ ژیانێ، ژینگه‌ها مرۆڤى، سه‌ربۆرێن مرۆڤى، هه‌ڤالێن مرۆڤى، خواندنا مرۆڤى بۆ رویدانان...هتد) پتریا مه فاكته‌رێ سه‌ره‌كیێ ره‌شبینیێ بۆ سه‌ده‌مێن ده‌ره‌كى ڤه‌دگه‌رینن! له‌وما پرسیارا گرنگ ئه‌وه مرۆڤ چاوا سه‌ره‌ده‌ریێ لدگه‌ل فاكته‌رێن ده‌ره‌كى بكه‌ت؟
ب دیتنا من راستیه‌كا ته‌عل هه‌یه دڤێت ل بیرا مه بیت! ئه‌و ژى ئه‌ڤه‌یه " ل ده‌ڤه‌را مه مرۆڤ وه‌ك تاك نه‌شێت كۆنترۆلێ لسه‌ر كاودانێن ده‌ره‌كى بكه‌ت یان بگوهوریت وه‌كى وى دڤێت! به‌س مرۆڤ دشێت تا راده‌كێ كۆنترۆلێ لسه‌ر كارڤه‌دان و سه‌ره‌ده‌ریا خۆ بكه‌ت یان بگوهۆریت بۆ ئالیێ پۆزیتیڤ" ئانكو باشتره مرۆڤ بزاڤان بكه‌ت كار لسه‌ر زاتێ خۆ بكه‌ت، چونكى مرۆڤ نه‌به‌رپرسه ژ ئه‌و تشتێ ده‌رڤه‌ى ئیرادا مرۆڤى چێدبیت، به‌لێ مرۆڤ به‌رپرسه ژ هزر و ره‌فتار وكریارێن خۆ به‌رامبه‌ر ئه‌و تشتێن چێدبن!
سیگموند فروید دبێژیت "ده‌سپێكا چێبوونا گه‌شبینى و ره‌شبینیێ دزڤریت بۆ قۆناغا شیر خوارنێ، هه‌ر پێنج سالێن ده‌سپێكا قۆناغێن زارۆكینیێ كارتێكرنا مه‌زن یا هه‌ى لسه‌ر ره‌شبینى وگه‌شبینیا مرۆڤى د پاشه‌رۆژێدا" هه‌روه‌سا دبێژیت: "مرۆڤ ب سروشتێ خۆ یێ گه‌شبینه ئه‌گه‌ر چ رویدان نه‌چێبن و گرێیه‌كا ده‌روونى ل ده‌ف وى په‌یدا بكه‌ن" ئانكو ل ڤیره دو خالێن گرنگ هه‌نه:-
ئێك: پێدڤییه مرۆڤ بزاڤان بكه‌ت وه‌ك تاك ژینگه‌هه‌كا گه‌شبین وواقعى چێكه‌ت بۆ وان كه‌سێن ل ده‌وروبه‌رێن مرۆڤى، ب تایبه‌ت بۆ (زاڕۆ، سنێله، گه‌نج)ان، دا ب هیڤى تێدا مه‌زن ببن وكێمتر گرێیێن ده‌روونى ل ده‌ف په‌یداببن، ڤه‌كولینێن زانستى وه‌سا دده‌نه دیاكرن كو ره‌نگه فاكته‌رێ (وراثي) 25% كارتێكرنا خۆ هه‌بیت، ئانكو بابه‌ت پتر فێربوون ووه‌رگرتنه، لێ سه‌ره‌ده‌رى و ره‌فتار وكارڤه‌دانێن ده‌یك و بابان لگه‌ل پێشهات و رویدانێن ژیانێ ب تایبه‌ت یێن نه‌خۆش كارتێكرنه‌كا مه‌زن ل كه‌سایه‌تیا زاڕۆیى دكه‌ن كا دێ بیته كه‌سه‌كێ چاوا؟
خالا دووێ: ل دویڤ یاسایه‌كا گه‌ردوونى، هه‌تا ژیان یا به‌رده‌وام بیت (تشت و رویدانێن خۆش و باش د زالن لسه‌ر یێن نه‌خۆش و خراب)، بۆ نموونه گه‌شبینى یا (سائد)ه وه‌كى هه‌مى تشتێن دى یێن پوزیتڤ (ساخله‌مى، ژیان، ئاشتى، به‌خته‌وه‌رى، بوون...هتد)، ئانكو مرۆڤ ب سروشتێ خۆ یێ گه‌شبینه، له‌وما ره‌نگه سه‌ده‌م ئه‌ڤه بیت كو زاڕۆ (4/3) پتر ژ مه‌زنان دكه‌نه كه‌نى!! لێ دبیت ژ نشكه‌كێ ڤه هه‌لویسته‌ك چێببیت مرۆى ره‌شبین بكه‌ت لدۆر بابه‌ته‌كێ كو به‌رى نوكه مرۆڤ یێ گه‌شبین بوو، لێ ره‌سه‌ناتى (أصل) هه‌ر گه‌شبینیه.
زانایێ ده‌روونى مارتن سلیگمان به‌حس ل تیوره‌كێ دكه‌ت دبێژنێ(العجز المكتسب learned helplessness ) ئه‌و هه‌سته یێ بۆ مرۆڤى چێدبیت كو مرۆڤ نه‌شێت ژ واقعه‌كێ سلبى ده‌ركه‌ڤیت یان كاودانیێن خۆ بگوهوریت، چونكى سه‌ربۆرێن پێشتر ئه‌و یێ فێركرى و بێزاركرى كو هه‌ولدانێ نه‌كه‌ت یان كێم بكه‌ت، خۆ ئه‌گه‌ر ئه‌و كاودان و ژینگه‌ها سلبى ژى بهێته گوهۆڕین! بدیتنا من ڤێ دیاردێ ئه‌م هه‌مى یێن گرتین ب تایبه‌ت سیاسه‌تمه‌دار و بریاربده‌ستێن مه! پرسیارا گرنگ ل ڤیره ئه‌وه مروڤ چاوا دێ ژ ڤى چارچوڤێ نه‌گیتڤ ده‌ركه‌ڤیت؟ بێ گومان ب (هشیار، معرفه، ئیدراك، حكمه، شاره‌زایێ، سه‌ربۆر و گه‌شبینه‌یكا واقعى) هاوكێشه دێ به‌رۆڤاژى بیت، مرۆڤ دێ فێرى گه‌شبینیا وه‌رگرتى بیت (التفائل المكتسب learned optimism)، وبه‌رده‌وام دێ ل ده‌یڤ گوهۆڕینێ و چاره‌یێ گه‌ریت.
گومان تێدا نینه كو كاودانێن نه‌خوشێن ژیانێ كارتێكرنێ ل ده‌روونێ مرۆڤى دكه‌ن، لێ پرسیارا گه‌وهه‌رى ل ڤیره ئه‌ڤه‌یه: ئه‌رێ ره‌شبینى یان بێ هیڤییبون تشته‌كێ ژ واقعێ مرۆڤى دگوهۆریت؟ بدیتنا من نه‌خێر!! نه بتنێ تشته‌كێ ناگوهوۆریت به‌لكو بارێ مرۆڤى یێ ده‌روونى و جه‌سته‌ى پتر تێكدده‌ت، به‌رگریا له‌شێ مرۆڤى كێم دكه‌ت، ب تایبه‌ت ئه‌گه‌ر مرۆڤ ژه‌مه‌كا (جرعة) زێده یا ره‌شبینێ ژ واقعێ خۆ وه‌رگرت و یا به‌رده‌وام بیت، هه‌روه‌سا گه‌شبینیا زێده ژى دبیته جۆره‌كێ خشیمیێ (غباء)، ئانكو دڤێت مرۆڤ هه‌ڤسه‌نگیه‌كێ چێكه‌ت دناڤبه‌را گه‌شبینى و ره‌شبینیێ دا، یا باشتر دڤێـت مرۆڤ كه‌سه‌كێ گه‌شه‌بین و واقعى بیت، چونكى مرۆڤێن گه‌شبین پتر دشێن گوهۆڕینێ بكه‌ن و خۆ ل گه‌ل كاودانا بگونجینن و به‌رهنگارى نه‌خوشیا ببن، به‌رۆڤاژى مرۆڤێن ره‌شبین ئالایێ سپى رادكه‌ن وخۆ ڤه‌دكێشن!!
شوبنهاور (فه‌یله‌سوفێ ره‌شبینیێ) دبێژیت : ئه‌و به‌خته‌وه‌ریا مرۆڤى دڤێت وهه‌رده‌م لێدگه‌ریت نینه (وهم)ه!، ل شوینا گه‌شبینى وگازنده وهزركرنا پۆزیتڤ به‌رامبه‌ر نه‌خۆشیان، باشتره مرۆڤ هه‌ول بده‌ت ئه‌و تشتێ مرۆڤى دئێشینیت یان ره‌شبین دكه‌ت بگوهۆریت یان چاره بكه‌ت، لێ ئه‌ڤ رێكه بۆ هه‌مى سه‌ده‌مێن ره‌شبینیێ بكارناهێت، به‌لكو وى تشتى بخۆڤه‌دگریت یێ ب مرۆڤى ڤه گریداى (فاكته‌رێن زاتى)، بۆ نموونه دبێژبت ئه‌گه‌ر تو یێ خه‌مگین بى ژبه‌ر كو مووچێ ته یێ كێمه، نه رابه پاكیته‌كا شریناهیان یان جلكه‌كێ جوان بكرى دا خۆشییه‌كا ده‌مكى بده‌ته ته و ئاستێ هۆرمۆنێ (دوبامین) ل ده‌ف خۆ زێده بكه‌ى! به‌لكو وى پاره‌ى بده خۆله‌كا فێركرنێ دێ شانسێ ته زێده‌بیت كو تو شۆله‌كێ باشتر ببینى ب مووچه‌كێ باشتر.
ب دیتنا من "ژیان بهه‌شتا ئیكێ یه" و"مرۆڤ ژى كۆمه‌كا خه‌ون وهیڤى و ئارمانجایه"، وه‌ختێ مرۆڤ بێ هیڤى بوو! نه هه‌ست ب مرۆڤبوونا خۆ دكه‌ت و نه‌هه‌ست ب وێ بهه‌شتێ دكه‌ت!! ئه‌م یێن هاتینه سه‌ر ڤێ دونیایێ دا هیڤیه‌كێ چێكه‌ین، ئه‌م یێن هاتین گوهۆڕینێ بكه‌ین، ل ده‌سپێكێ د زاتێ خۆ دا پاشى ل ده‌وروبه‌رێن خۆ، ئه‌م یێن هاتین واتایه‌كێ بده‌ینه ژیانا خۆ، فیكتور فرانكلن دبێژیت: "هه‌تا ئه‌م واتایه‌كێ نه‌ده‌ینه نه‌خۆشیا ئه‌م نه‌شێین وان نه‌خوشیا بكه‌ینه خۆشى" ئه‌م یێن هاتین جوانیێ و ژیانێ چێكه‌ین، ئه‌ڤ تشته هه‌مى چێنابن ئه‌گه‌ر مرۆڤى یێ گه‌شبین نه‌بیت.
چ جاران ژ بیرا من ناچیت ل ده‌مێ كوچا ملیۆنى ئه‌م سێ رۆژ و شه‌ڤا ب پییان دچۆین دا خۆ بگه‌هینینه چه‌لێ! ژ برسێ و ترسێ ووه‌ستیانێ ئه‌م بێ تاقه‌ت بووین و نه‌شیاین برێڤه بچین! هه‌ر دا بێژمه ده‌یكا خۆ كه‌نگى دێ گه‌هین؟ كه‌نگى دێ تشته‌كێ خوین؟ هه‌ر دا بێژیت چ نه‌مایه! ل پشتا ڤى گرى! دا گه‌هینه وى گرى، دا بێژیت ل پشتا گرێ بهێت! وه‌سا ئه‌م مژیل كرین ول پشتا هه‌ر گره‌كێ ئه‌م ل هیڤیا هیڤیه‌كێ بووین! من نه‌دزانى بوچى ده‌یكا من راستیێ بۆ مه نابێژیت؟ لێ پشتى ئه‌م مه‌زن بووین من زانى ده‌یكا من هیڤیه‌ك بو مه چێكر دا بشیێن خو راگرین و به‌رده‌وام بین، هه‌تا دگه‌هینه جهه‌كێ ئارام، ئه‌م گیروبۆین و بێ تاقه‌ت و نه‌ساخ بووین لێ ئه‌م گه‌هشتین، تشته‌ك ژ وێ گه‌هشتنێ خوشتر نه‌بوو!!